ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ/ਏ.ਟੀ.ਨਿਊਜ਼ : ਇੱਕ ਆਮ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੇਘਰ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਭਟਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮਾਂ ’ਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਬਦਲੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਪਰਾਧ ਰਿਕਾਰਡ ਬਿਊਰੋ (ਐੱਨ.ਸੀ.ਆਰ.ਬੀ.) ਦੀ 2023 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਇਸ ਕੌੜੇ ਸੱਚ ਦਾ ਖ਼ਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ’ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਹੀ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਅਪਰਾਧ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਜਿਸ ਸਿੱਟੇ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਕੱਲੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਬਕ ਹਨ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਬਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ’ਚ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ‘ਨਾਂਹ’ ਸੁਣਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਓ।
ਐੱਨ.ਸੀ.ਆਰ.ਬੀ. ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ 2023 ’ਚ ਦਰਜ 31,365 ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਕੁੱਲ 40,036 ਨਾਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 31,610, ਜਾਂ 79 ਫ਼ੀਸਦੀ, 16 ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਇਸ ਉਮਰ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਵੱਧ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਨਿਆਂ ਐਕਟ ’ਚ ਸੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਉਪਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਘਿਣਾਉਣੇਪਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਨਿਆਂ ਬੋਰਡ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰੇਗਾ ਕਿ 16 ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨਾਬਾਲਗਾਂ ’ਤੇ ਬਾਲਗਾਂ ਵਜੋਂ ਇਕ ਆਮ ਅਦਾਲਤ ’ਚ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਐੱਨ.ਸੀ.ਆਰ.ਬੀ. ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਅਪਰਾਧ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾਬਾਲਗਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਲ 40,036 ਨਾਬਾਲਗਾਂ ’ਚੋਂ, 34,748 ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। 3,328 ਨਾਬਾਲਗ ਦੂਜੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਸਿਰਫ਼ 1,960 ਬੇਘਰ ਹਨ। ਉਹ ਬੱਚੇ ਜੋ ਫੁੱਟਪਾਥਾਂ, ਰੇਲਵੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਆਦਿ ’ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਬੇਘਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਮਾਹਰਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਕਠੋਰ ਹਕੀਕਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। ਆਗਰਾ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਿਨੇਸ਼ ਰਾਠੌਰ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਬਦਲਦੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ’ਚ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹੁਣ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬੱਚੇ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ’ਚ ਵੱਡੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਝੇਵੇਂ ਵਾਲੇ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ’ਚ ਆਪਣੀ ਹਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰੋ. ਰਾਠੌਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ’ਚ, ਬੱਚੇ ਜੋ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬੱਚੇ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹਮਲਾਵਰਤਾ ’ਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਜਿਹੇ ਨਾਬਾਲਗ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਅਪਰਾਧ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਾਠੌਰ ਇਕੱਲੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
