ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਦਿਨ, ਤਿੰਨ ਦਾਅਵੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਵਾਲ, ਜੋ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਮੱਥੇ ’ਤੇ ਤਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ – ਇਜ਼ਰਾਇਲ, ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਜਿੱਤ ਕਿਸ ਦੀ ਹੋਈ?
ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਨੇ ਇਰਾਨ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਡੋਰਾ ਪਿੱਟਿਆ, ਇਰਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਪ੍ਰਭੂਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦਾ ਝੰਡਾ ਝੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕੂਟਨੀਤਕ ਜਿੱਤ ਦਾ ਤਗ਼ਮਾ ਪਹਿਨਾਇਆ। ਪਰ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਇੰਨੀ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ। ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੈ, ‘‘ਅੱਗ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾੜਦੀ ਹੈ”- ਇਸ ਜੰਗ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੁਲਸਾਇਆ ਹੈ।
ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਨੇਤਨਯਾਹੂ ਨੇ ‘‘ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਰਾਈਜ਼ਿੰਗ ਲਾਈਨ” ਨਾਲ 13 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਇਰਾਨ ’ਤੇ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਕਰਕੇ ਪਰਮਾਣੂ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਅੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਤਲ ਅਵੀਵ ਅਤੇ ਹਾਈਫ਼ਾ ’ਤੇ ਇਰਾਨ ਦੇ ਜਵਾਬੀ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਹਮਲਿਆਂ ਨੇ 61 ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਤੇਲ ਰਿਫ਼ਾਇਨਰੀ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਜੋ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ 60% ਈਂਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਕਰਦੀ ਸੀ।
ਇਰਾਨ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ ਭੰਡਾਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ
ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਅਤੇ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਮੋਸਾਦ ਜਾਸੂਸੀ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਵੀ ਇਰਾਨੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਇਰਾਨ ਨੇ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਸੀ 400 ਕਿਲੋ 60% ਸੰਵਰਧਿਤ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਇਲੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫ਼ੋਰਡੋ ਪਰਮਾਣੂ ਪਲਾਂਟ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦੇਣਾ। ਇਹ ਯੂਰੇਨੀਅਮ, ਜਿਸ ਨਾਲ 10 ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਅਗਲੀਆਂ ਪਰਮਾਣੂ ਡੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਰਾਨ ਦਾ ਜੇਤੂ ਪੱਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਿੰਨੇ ਸੱਚੇ?
ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਰਾਇਟਰਜ਼ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਅਮਰੀਕੀ ਬੀ-2 ਸਟੀਲਥ ਬੰਬਰਾਂ ਨੇ ਇਰਾਨ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਅੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਰਾਨ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਿਰਫ਼ 1-2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕਿਆ ਗਿਆ।
ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕਤਰ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਵਿੱਚ ਫ਼ੌਜੀ ਅੱਡਿਆਂ ’ਤੇ ਇਰਾਨੀ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਹਮਲਿਆਂ ਨੇ ਟਰੰਪ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੰਗ ਮਹਿੰਗੀ ਪਵੇਗੀ। ਜੰਗ ਨਾ ਰੋਕੀ ਤਾਂ ਚੀਨ ਤੇ ਰੂਸ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਨਿੱਤਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਰਥਿਕ ਤਬਾਹੀ ਤੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਣ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਟਰੰਪ ਨੂੰ ਇਹ ਸਟੈਂਡ ਲੈਣਾ ਪਿਆ।
ਮੋਸਾਦ ਦੀ ਤਾਕਤ – ਸਰਜੀਕਲ ਸਟਰਾਈਕਸ ਜਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਪਰਾਧ?
1949 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਮੋਸਾਦ, ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਸਰਜੀਕਲ ਸਟਰਾਈਕਸ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਮਾਹਿਰ ਹੈ। ਸੀ.ਐਨ.ਐਨ. ਅਤੇ ਗਾਰਡੀਅਨ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਮੋਸਾਦ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਨਾਜ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਐਡੋਲਫ਼ ਆਈਕਮੈਨ ਨੂੰ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਤੋਂ ਅਗਵਾ ਕੀਤਾ, 2018 ਵਿੱਚ ਤਹਿਰਾਨ ਤੋਂ ਪਰਮਾਣੂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਚੋਰੀ ਕੀਤੇ ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਇਰਾਨੀ ਪਰਮਾਣੂ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੋਹਸੇਨ ਫ਼ਖਰੀਜ਼ਾਦੇਹ ਨੂੰ ਏ.ਆਈ.-ਸੰਚਾਲਿਤ ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ। 2024 ਵਿੱਚ ਹਮਾਸ ਦੇ ਨੇਤਾ ਇਸਮਾਈਲ ਹਾਨੀਆ ਦੀ ਤਹਿਰਾਨ ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਪੇਜਰ-ਵਾਕੀ-ਟਾਕੀ ਵਿਸਫ਼ੋਟਾਂ ਨੇ ਮੋਸਾਦ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ।
ਪਰ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਤੇ ਇਰਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮੋਸਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਸਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਅਲ ਜਜ਼ੀਰਾ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਰਾਨੀ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਹਮਲਿਆਂ ਨੇ ਮੋਸਾਦ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਸਮਰੱਥਾ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਉੱਠੇ। ਮੋਸਾਦ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਇਰਾਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਪਰ ਇਰਾਨ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ। ਗਲੋਬਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਰਾਨ ਨੇ ਮੋਸਾਦ ਦੀ ਘੁਸਪੈਠ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। ਇਰਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅਤੇ ਰੂਸ-ਚੀਨ ਦੇ ਅਸਿੱਧੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਮੋਸਾਦ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ’ਤੇ ਜੰਗ ਦਾ ਬੋਝ – ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿੱਲੀਆਂ?
ਇਕਨੋਮਿਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਅਤੇ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਜੰਗ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਦੱਬ ਰਹੀ ਹੈ। 2024 ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦਾ ਸੈਨਿਕ ਖਰਚ 46.5 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਸੀ, ਜੋ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ. ਦਾ 8.8% ਸੀ। 2025 ਦੇ 215 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ 38.6 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਸਿਰਫ਼ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਨ। ਇਰਾਨ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੇ ਹਾਈਫ਼ਾ ਵਿੱਚ 61 ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਤੇਲ ਰਿਫ਼ਾਇਨਰੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਕੇ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਊਰਜਾ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਵਰਕ ਪਰਮਿਟ ਰੱਦ ਹੋਣ ਨਾਲ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੈਕਟਰ ਠੱਪ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਵੈਟ 17% ਤੋਂ 18% ਵਧਣ ਨਾਲ ਜਨਤਾ ’ਤੇ ਬੋਝ ਵਧਿਆ।
ਇਰਾਨ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਜੰਗ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਢਾਹ ਲਾਈ। ਪਰ ਇਰਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਸੀ ਉਸ ਦਾ 400 ਕਿਲੋ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣਾ, ਜੋ ਅਗਲੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਚਾਲਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਹੋਵੇਗਾ।
ਜੰਗਬੰਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ’ਤੇ ਵਧਦਾ ਦਬਾਅ ਸੀ। ਵਾਲ ਸਟਰੀਟ ਜਰਨਲ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਆਇਰਨ ਡੋਮ ’ਤੇ ਪੈ ਰਿਹਾ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਏਅਰੋ-3 ਇੰਟਰਸੈਪਟਰਜ਼ ਦੀ ਕਮੀ ਨੇ ਨੇਤਨਯਾਹੂ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।
ਅਖੰਡ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦਾ ਸੁਪਨਾ – ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਉਲਝਣ?
ਅਖੰਡ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦਾ ਸੁਪਨਾ, ਜੋ ਹਿਬਰੂ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ‘ਪ੍ਰੋਮਿਸਡ ਲੈਂਡ’ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਖ਼ਾਹਸ਼ ਹੈ। 1948 ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੇ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਦਾ ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਲ ਜਜ਼ੀਰਾ ਅਤੇ ਗਾਰਡੀਅਨ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਗ਼ਾਜ਼ਾ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ, ਨੇ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਰਾਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੋਸਾਦ ਦੀਆਂ ਸਰਜੀਕਲ ਸਟਰਾਈਕਸ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਰਾਨ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕਿਆ ਨਹੀਂ। ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਇਰਾਨ ਦੀ ਅਸਿੱਧੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਫ਼ੇਰ ਦਿੱਤਾ। ਗਲੋਬਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਮੁਤਾਬਕ, ਜੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਸਥਿਤੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਵੱਲ ਵਧ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਊਰਜਾ ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਨਿਰਪੱਖ ਸਟੈਂਡ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇਕਪਾਸੜ ਨੀਤੀਆਂ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਨਾ ਉਠਾਉਣ ਕਰਕੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਚ ’ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਮਜ਼ੋਰ ਰਹੀ।
ਜਿੱਤ ਦਾ ਤਾਜ ਕਿਸ ਦੇ ਸਿਰ?
ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜੇਤੂ ਨਹੀਂ। ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਨੇ ਇਰਾਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਤੇ ਭਾਰੀ ਬੋਝ ਪਿਆ। ਇਰਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਪ੍ਰਭੂਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਟਰੰਪ ਦੀਆਂ ਇਕਪਾਸੜ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਵਧਿਆ। ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਅਸਿੱਧਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਕੇ ਇਰਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ, ਪਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਏ।
