ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਤਾਮਿਲ, ਮਲਿਆਲਮ, ਤੇਲਗੂ, ਪੰਜਾਬੀ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਉਦਯੋਗ ਹਨ।
ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਮੁੰਬਈ :
ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਣੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁੰਬਈ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਹਾਊਸ ਮੁੰਬਈ ’ਚ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਮੁੰਬਈ ਨੂੰ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ :
ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਲ 1913 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ਾਲਕੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ਾਲਕੇ ਦਾ ਜਨਮ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1870 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 16 ਫ਼ਰਵਰੀ 1944 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਫ਼ਾਲਕੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ 95 ਫ਼ੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ 27 ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਫ਼ਾਲਕੇ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਥਾਹ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸੌ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਅਜਿਹੇ ’ਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ’ਚ ਕਈ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਇੰਨੀ ਵਿਕਸਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਲਾਤ ਅਜਿਹੇ ਸਨ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸਾਈਲੈਂਟ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਭਾਵ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਬਿਨਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਬਲੈਕ ਐਂਡ ਵ੍ਹਾਈਟ ਸਕ੍ਰੀਨ ’ਤੇ ਬਣੀ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਕਿਵੇਂ ਬਣੀ?
ਫ਼ਾਲਕੇ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਉਦੋਂ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਦ ਲਾਈਫ਼ ਆਫ਼ ਕਰਾਈਸਟ’ (1906) ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਫ਼ਾਲਕੇ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਲੰਡਨ ਗਏ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਫ਼ਰਾਂਸ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਮੰਗਵਾਇਆ ਸੀ।
ਕੁਝ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫ਼ਾਲਕੇ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਇਹ 3 ਮਈ 1913 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 7 ਮਹੀਨੇ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਗਭਗ 40 ਮਿੰਟ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੂਕ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਲਈ ਤਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਡੀ.ਡੀ. ਡਬਕੇ (ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ), ਪੀ.ਜੀ. ਸਾਨੇ (ਤਾਰਾਮਤੀ), ਭਲਚੰਦਰ ਡੀ.ਫ਼ਾਲਕੇ (ਰੋਹਿਤਾਸ) ਜੀ.ਵੀ. ਸਾਨੇ (ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ) ਆਦਿ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਾਜਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਰਾਮਾਇਣ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਅਤੇ ਭਾਗਵਤ ਵਰਗੀਆਂ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
