ਡਾ. ਮਨਮੀਤ ਮਾਨਵ :
ਭੋਜਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੰਗੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਹਿਮ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ’ਚ ਮਿਲਾਵਟ ਜਿੱਥੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਅਤੇ ਵੱਧ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਗਿਆਨਤਾ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਿਲਾਵਟ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਧਾਇਆ ਹੈ।
ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਬਤ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਸਾਬਤ ਮਸਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ ਕਰ ਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਹਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸੀ। ਤੇਲ, ਘਿਓ, ਪਨੀਰ ਆਦਿ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੱਢਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਜਾਣਕਾਰ ਉਤਪਾਦਕ ਤੋਂ ਲੈਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਮੌਸਮੀ ਅਚਾਰ, ਚਟਣੀ, ਮੁਰੱਬਾ ਆਦਿ ਸੁਆਣੀਆਂ ਘਰ ਹੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਡੀ ਆਲਸੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਦੌੜ-ਭੱਜ ਨੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਸੈਸ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਰੈਡੀ ਮਿਕਸ/ਰੈਡੀ ਟੂ ਈਟ (ਖਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ) ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧਾਈ ਹੈ ਇਸ ਕਾਰਨ ਮਿਲਾਵਟ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵੀ ਵਧਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਸੈਸਡ ਪ੍ਰੋਡਕਟ (ਪੀਸੇ ਹੋਏ, ਮਿਕਸ ਕੀਤੇ, ਪਕਾਏ ਹੋਏ) ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ, ਰੰਗਤ, ਸੁਆਦ ਤੇ ਸੁਗੰਧ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਸਤੇ ਪਦਾਰਥ- ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ, ਟੈਲਕਮ ਪਾਊਡਰ, ਸਸਤੇ ਸਟਾਰਚ, ਅਰਾਰੋਟ, ਲੱਕੜ ਦਾ ਬੂਰਾ, ਰਸਾਇਣਕ ਰੰਗ, ਨਕਲੀ ਮਿਠਾਸ ਅਤੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਗੰਧ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭੋਜਨ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਭੋਜਨ ’ਚ ਮਿਲਾਵਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਦਯੋਗ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਆਧੁਨਿਕ ਹਨ। ਮਿਲਾਵਟ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਪੀੜਤ ਭਾਵੇਂ ਖਪਤਕਾਰ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਮਿਲਾਵਟ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਉਪਾਅ ਵੀ ਖਪਤਕਾਰ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਗਿਆਨ, ਸਹੀ ਮੰਗਾਂ ਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਸੁੰਘ ਕੇ, ਚੱਖ ਕੇ, ਦੇਖ ਕੇ, ਛੂਹ ਕੇ, ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਸੰਵੇਦੀ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ (ਗੰਧ, ਰੰਗ, ਸੁਆਦ, ਪਰਿਪੱਕਤਾ, ਬਣਾਵਟ, ਭਾਰ, ਆਕਾਰ, ਘਣਤਾ) ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਸੰਵੇਦੀ ਅੰਗਾਂ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੁਣਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਹੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉੱਦਮੀਆਂ ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਮੁਹੱਈਆਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਪਤਕਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਆਦ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫ਼ਲ ਆਦਿ ਵੱਲ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਉਹ ਚਟਕੀਲੇ ਹਰੇ, ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਬ, ਤਰਬੂਜ਼, ਖਰਬੂਜਾ, ਪਪੀਤਾ ਆਦਿ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਮਿਠਾਸ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਲੈਣਾ ਵਪਾਰੀਆਂ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗ (ਮੈਲਾਕਾਈਟ ਗਰੀਨ, ਰੋਡਾਮਾਈਨ ਬੀ, ਮੀਥਾਨੋਲ ਰੈਡ, ਲੈਡ ਕਰੋਮੇਟ) ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਮਿਠਾਸ/ਸਵੀਟਨਰ (ਸੈਕਰੀਨ, ਐਸਪਾਰਟੇਮ, ਸੁਕਰਾਲੋਜ਼) ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਾਲਾਂ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਚਮਕ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਚਮਕੀਲਾ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਦੇਣ ਲਈ ਮੈਟਾਨਿਲ ਯੈਲੋ (ਰਸਾਇਣਕ ਪੀਲਾ ਰੰਗ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਨਿਰਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦ (ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਖੋਆ, ਘਿਓ), ਮੀਟ ਤੇ ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦ ਆਦਿ ਘੱਟ ਮਿਆਦ ਵਾਲੇ ਖਾਦ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਗੰਧ, ਸੁਆਦ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਜ਼ਗੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਅਜਿਹੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਵੇਲੇ ਵੱਧ ਮਿਆਦ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰੱਖਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵੱਧ ਮਿਆਦ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਡੇਅਰੀ ਅਤੇ ਮਾਸ/ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦ ਆਦਿ ਬਿਲਕੁੱਲ ਤਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਲੋਕਲ ਏਰੀਆ ਦੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਤੋਂ ਖਰੀਦਣ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
