ਜਨਰਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਜੀਵਨ-ਕਥਾ ਸਮਰਪਣ, ਬਹਾਦਰੀ, ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸੂਝ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਜਜਬਾ, ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ, ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਲੋਅ ਜਗਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਗਾਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਗਰਜ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀ ਗਈ।
ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1925 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੋਗੀਆਂ ਪਿੰਡ (ਜਲੰਧਰ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੁੱਲ—ਸੱਚ, ਸੇਵਾ, ਅਤੇ ਨਿਆਂ—ਗੂੰਜਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦਿੱਤਾ। 1942 ਵਿੱਚ, 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਗਜ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੋਰਸਾਂ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ। 1948 ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਮੁਹੰਮਦ ਉਸਮਾਨ ਦੇ ਸਟਾਫ ਅਫਸਰ ਵਜੋਂ, 1962 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਹਾਜੀਪੀਰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਚਮਕਦਾਰ ਰਣਨੀਤੀ ਨਾਲ, ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ।ਉਸ ਦੀ ਸੱਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ—ਪੰਜਾਬੀ, ਫਾਰਸੀ, ਉਰਦੂ, ਬੰਗਲਾ, ਗੋਰਖਾਲੀ, ਹਿੰਦੀ, ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ—'ਤੇ ਮੁਹਾਰਤ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੁਭਾਅ, ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਮਰੱਥਾ (18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 100 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜਨ ਵਾਲਾ ਐਥਲੀਟ) ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਬਣਾਇਆ।
ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ:
1971 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਰਣਨੀਤਕ ਸੂਝ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾ ਨੇ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ ਗੁਪਤ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਭਿਣਕ ਪਵੇ। ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੁਬੇਗ ਤੋਂ ਬੇਗ ਰੱਖਿਆ, ਵਾਲ ਕਟਵਾਏ, ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਸਕੇ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਪੂਰਬੀ ਕਮਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਰੋੜਾ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹੱਥ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਜਰ ਜ਼ਿਆ-ਉਰ-ਰਹਿਮਾਨ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਸ਼ਤਕ ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਬਣੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਰਮ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੇਵਾ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਸਿੱਖ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਜੂਨ 1984:
ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਸਰਕਾਰੀ ਅਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਈ ਸੀ। 1971 ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਰੇਲੀ ਵਿੱਚ ਤੈਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਫੌਜ ਦੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, 1976 ਵਿੱਚ, ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕੋਰਟ ਮਾਰਸ਼ਲ ਜਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਰੋਕੀ ਗਈ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਇਸ ਅਨਿਆਂ ਨੇ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਪਾਇਆ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਅਨਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਬਾਕੀ ਨਾਲ ਉਠਾਇਆ। 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਨੇ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੀਲਾ ਰਣਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸ਼ੇਖਰ ਗੁਪਤਾ ਨੇ 'ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ' ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਕ 'ਕਿਲਿੰਗ ਗਰਾਊਂਡ' ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਸਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸਿਰਫ ਸੈਨਿਕ ਰਣਨੀਤੀ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਣ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੈਨਿਕ ਸੂਝ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ। 5 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਈ, ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਤਹਿਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ, ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਾਈਨ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਵਾਕੀ-ਟਾਕੀ। ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਤਹਿਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਆਰਟਿਲਰੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮਲਬੇ ਹੇਠ ਦੱਬ ਗਈ।
, ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਇਹ ਸਾਂਝ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮਰ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣੀ।
