ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਮੁੱਢਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਬੇ ਅਤੇ ਟੋਕੀਓ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਕੋਬੇ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ।
1900 ਵਿੱਚ, ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਟੋਕੀਓ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਜਪਾਨ ਚਲੇ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਬਣਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
1903-04 ਵਿੱਚ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜਗਤਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਪਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ 1905 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ "ਮਾਈ ਟ੍ਰੈਵਲ ਇਨ ਚਾਈਨਾ, ਜਾਪਾਨ ਐਂਡ ਜਾਵਾ" ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਯਾਤਰਾ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ। 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। 1923 ਦੇ ਗ੍ਰੇਟ ਕਾਂਟੋ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੋਕੋਹਾਮਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਕੋਬੇ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ।
ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀਆਂ ਵਜੋਂ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਪਾਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਭਿਅੰਕਰ ਤਸ਼ਤਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ।
ਕੋਬੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੈ, 1952 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ 1966 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਵਾਸ ਦੀ ਥਾਂ ਬਣਿਆ। ਇਸਨੂੰ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਕੋਬੇ ਦਾ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਧੇਰੇ ਸਿੱਖੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹੈ।
1999 ਵਿੱਚ, ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ 300ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਉਣ ਲਈ, ਟੋਕੀਓ ਵਿੱਚ 'ਟੋਕੀਓ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ' ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਬੇਸਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦਿਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਟੋਕੀਓ ਦਾ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਘੁਲ-ਮਿਲ ਗਏ ਹਨ।ਇਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਕੱਟਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਤਿਉਹਾਰ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਧੂਮ ਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਦਿੱਖ ਕਾਰਨ ਗਲਤਫਹਿਮੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਅੱਤਵਾਦੀ' ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਥਾਨਕ ਜਾਪਾਨੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਗੇ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਦਾਨ ਦੇਣਾ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਈ ਜਪਾਨੀ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਵੀ ਕਰਵਾਏ।
ਆਈ.ਟੀ. ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਛੋਟੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ।ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਡ ਕਲੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ।
ਕੋਬੇ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਜਾਪਾਨੀ ਵਿਦਵਾਨ ਟੋਮੀਓ ਮਿਜ਼ੋਕਾਮੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਪਾਨੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 2018 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2021 ਵਿੱਚ, ਟੋਕੀਓ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੇ 5.2 ਮਿਲੀਅਨ ਯੇਨ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਵਿਡ-19 ਸੰਕਟ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਟੋਕੀਓ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 20,000-30,000 ਦੱਸੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਣ ਇਹ ਘੱਟ ਕੇ 500 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ ,ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਇਥੋਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰ ਚੁਕੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 50 ਸਿੱਖ ਜਾਪਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਬੀਬੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੋਬੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 40-50 ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਰਹਿੰਦੇ । ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘੱਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇਹ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ।
