ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ‘ਗਲੋਬਲ ਰੁਝਾਨ’ ਰਿਪੋਰਟ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਉਜਾੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 12.21 ਕਰੋੜ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ 20 ਲੱਖ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੁੱਗਣਾ। ਸੁਡਾਨ ਵਿੱਚ 14 ਲੱਖ, ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ 13.5 ਲੱਖ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ 10 ਲੱਖ ਅਤੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ 8.8 ਲੱਖ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕੜੇ ਨਹੀਂ, ਹਰ ਅੰਕੜੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ ‘ਘਰ ਦੀ ਛੱਤ ਖੁੱਸਣ ਦੀ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਆਸਰੇ ਦੀ ਤੜਪ, ਅਤੇ ਅਣਜਾਣ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼।’
ਸੁਡਾਨ: ਜੰਗ ਦੀ ਅੱਗ ’ਚ ਸੜਦੇ ਸੁਪਨੇ
ਸੁਡਾਨ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਇਹ ਦੇਸ਼, ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਨੁੱਖੀ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਸੰਕਟ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 2023 ਵਿੱਚ ਸੁਡਾਨੀ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ ਨੇ 14 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਘਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਖਾਰਤੂਮ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਜੋ ਕਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਧੜਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਅੱਜ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਬਦਬੂ ਅਤੇ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਮੰਜਰ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚਾਡ, ਦੱਖਣੀ ਸੁਡਾਨ ਅਤੇ ਮਿਸਰ’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਸੁਡਾਨ ਵਿੱਚ ਉਜੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1 ਕਰੋੜ ਨੂੰ ਛੂਹ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਤਣਾਅ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜਦੀ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ।
ਸੀਰੀਆ: ਘਰ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਉਮੀਦ, ਪਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ
ਸੀਰੀਆ, ਜਿੱਥੇ 2011 ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਬਹਾਰ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਬਸ਼ਰ ਅਲ-ਅਸਦ ਸਰਕਾਰ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਚਿੰਗਾਰੀ ਸੁਲਗਾਈ, ਅੱਜ ਵੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 13.5 ਲੱਖ ਲੋਕ ਬੇਘਰ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ 2024 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਅਸਦ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਲੱਖ ਸੀਰੀਆਈ ਘਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਫ਼ਿਲਿਪੋ ਗ੍ਰਾਂਡੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਉਮੀਦ ਦੀ ਕਿਰਨ’ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਸੀਰੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ, ਜਾਰਡਨ ਅਤੇ ਲਿਬਨਾਨ ਵਰਗੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀਰੀਆਈ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਬਦਤਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ: ਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਉਜਾੜਾ
ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ, ਜਿੱਥੇ 2021 ਵਿੱਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਅੱਜ 10 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ। 1980 ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 100-150 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੱਕ ਸਿਮਟ ਗਈ ਹੈ। 2020 ਵਿੱਚ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ’ਤੇ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਨੇ 25 ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਭਾਰਤ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਏ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਜਿਵੇਂ ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ. ਅਤੇ ਅਲ ਜਜੀਰਾ ਨੇ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਯੂਕ੍ਰੇਨ: ਰੂਸੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਤਬਾਹੀ
2022 ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ 8.8 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਘਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੋਲੈਂਡ, ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਚੈੱਕ ਗਣਰਾਜ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਛਾਈਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ‘ਦਾ ਗਾਰਡੀਅਨ’ ਅਤੇ ਰਿਊਟਰਜ਼ ਨਿਊਜ਼ ਏਜੰਸੀ ਵਰਗੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸਰ ਪਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰਨੀਆਂ ਪਈਆਂ।
ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਣਸੁਣੀ ਦਾਸਤਾਨ
ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਘੱਟ ਦੁਖਦਾਈ ਨਹੀਂ। ਛੱਤੀਸਿੰਘਪੁਰਾ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਜਿੱਥੇ 2000 ਵਿੱਚ 35 ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ‘ ਦਾ ਵਾਇਰ’ ਵਰਗੇ ਸਰੋਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 60,000 ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 15,000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਨਸਲਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਉਜਾੜੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਜੰਗਾਂ, ਨਸਲੀ-ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ, ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਹਨ। ਸੁਡਾਨ ’ਚ ਨਸਲੀ-ਕਬਾਇਲੀ ਤਣਾਅ, ਸੀਰੀਆ ’ਚ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ’ਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਹਮਲਾ, ਇਹ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਕਟ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਝੋਂਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਸਲਵਾਦ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ’ਤੇ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਸਰਵੇਖਣ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੀਲਡ ਟੀਮਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਐਨ.ਜੀ.ਓਜ. ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ 73.5 ਮਿਲੀਅਨ ਉਜੜੇ ਲੋਕ ਅਤੇ 48.6 ਮਿਲੀਅਨ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ/ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, 66% ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਤੋੜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਯੂਰਪ ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਹੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸੁਡਾਨ ’ਚ ਜੰਗਬੰਦੀ, ਸੀਰੀਆ ’ਚ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਰੋਕਣ ਲਈ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਰਗੇ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
