ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ: ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸਾਹਿਤ, ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕੀ ਹੈ: ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸਾਹਿਤ, ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਰੋਲਿਨਸਕਾ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਮੈਡੀਸਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਾਰਵੇਈ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੈਡਲ, ਇੱਕ ਡਿਪਲੋਮਾ, ਇੱਕ ਮੁਦਰਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਲਫਰੇਡ ਬਰਨਾਰਡ ਨੋਬਲ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ 1896 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਟਰੱਸਟ ਲਈ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਪੈਸੇ ਦਾ ਵਿਆਜ ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭਦਾਇਕ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸਾਹਿਤ, ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਉਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਰਕਮ ਦੇ ਵਿਆਜ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ :
ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕੰਮ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 29 ਜੂਨ 1900 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1901 ਤੋਂ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੋਬਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ 5 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸਵੀਡਨ ਦੀ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਚਾਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਇਨਾਮ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਟਰੱਸਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਟਾਕਹੋਮ ਵਿੱਚ ਸਵੀਡਨ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨਾਮ ਲਈ ਬਣੀ ਕਮੇਟੀ ਹਰ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ ਦੀ ਬਰਸੀ, 10 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕੌਣ ਸੀ ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ ?
ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਬਰਨਾਰਡ ਨੋਬਲ ਦਾ ਜਨਮ 1833 ਵਿੱਚ ਸਵੀਡਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਟਾਕਹੋਮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1867 ਵਿੱਚ, ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਨੇ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 355 ਕਾਢਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਮ ਅਤੇ ਪੈਸਾ 1867 ਵਿੱਚ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਕਾਢ ਤੋਂ ਕਮਾਇਆ। ਨੋਬਲ ਨੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ। ਨੋਬਲ ਦੀ ਮੌਤ 10 ਦਸੰਬਰ 1896 ਨੂੰ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਹੋਈ।
ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ?
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ 1968 ਵਿੱਚ, ਸਵੀਡਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਨੇ ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਦੀ 300ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਇਸ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 1969 ਵਿੱਚ ਨਾਰਵੇ ਦੇ ਰਾਗਨਾਰ ਐਂਥਨ ਕਿਟਿਲ ਫ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਦੇ ਜਾਨ ਟਿਰਬਰਗਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ
ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਦਸ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ (ਸਾਹਿਤ) 1913 ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੈਡੀਸਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰਗੋਵਿੰਦ ਖੁਰਾਣਾ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਵੀ. ਰਮਨ, ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ.ਏ.ਐਸ. ਨਾਈਪਾਲ, ਰਸਾਇਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੈਂਕਟ ਰਾਮਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਦਰ ਟੈਰੇਸਾ, ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ, ਕੈਲਾਸ਼ ਸਤਿਆਰਥੀ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਆਰ ਕੇ ਪਚੌਰੀ, ਅਮਰਤਿਆ ਸੇਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਭਿਜੀਤ ਬੈਨਰਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।
