ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਅੰਬੇਦਕਰ ਦੇ ਬੁੱਤਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਾਰਨ ਤੇ ਪੰਨੂ ਧੜੇ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਚੁੱਕਣ ਕਾਰਨ ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਅੰਬੇਦਕਰੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਧਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਛਿੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਅਨਸਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਧੜੇ ਤੇ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਧੜੇ ਨੇ ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਭਗਵੇਂਵਾਦੀ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸਤ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਰਤ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਿਛੇ ਨੈਰੇਟਿਵ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਕਰਨਾ। ਆਖਿਰ ਦਲਿਤ ਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਵਾਦ ਕੀ ਹੈ? ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ?
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ ਜਾਂ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਜਵਾਬ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤ ਸਮੁਦਾਇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਜਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਤਣਾਅ ਜਾਂ ਗਲਤਫ਼ਹਿਮੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ
ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਤ ਵਿਤਕਰਾ: ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਜਾਤੀ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਹਾਰਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰਾ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਜੱਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੈ, ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਮੁਦਾਇ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਅਣਗੌਲਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਥਾਨਕ ਸਮਾਜਿਕ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ: ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੁੱਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਦਲਿਤ ਸਮੁਦਾਇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜ਼ਮੀਨ-ਹੀਣ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਜੱਟ ਜਿੰਮੀਂਦਾਰਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਠੇਕੇ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਿਤ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡ: ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਸਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਕੁਝ ਦਲਿਤ ਸਮੁਦਾਇ ਨੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸਾਈਅਤ ਜਾਂ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਧਰਮ ਵੱਲ) ਦਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਲਤਫ਼ਹਿਮੀ ਜਾਂ ਵਿਵਾਦ ਵਧਿਆ ਹੈ।
ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ: ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਮੁਦਾਇ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਾਤੀ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਚਸ਼ਮੇ ਨਾਲ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਿਛੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਹੱਥ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਉੱਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਨਹੀਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ। ਪਰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਕੁਝ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਕਾਰਨ ਤਣਾਅ ਜਾਂ ਗਲਤਫ਼ਹਿਮੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਜਾਤੀ ਵਿਤਕਰੇ, ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤ ਸਮੁਦਾਇ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
