ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਜਗਤ ਦੀ ਸੁਰੀਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੇ ਕੋਈ ਨਾਮ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ। ਸੂਫ਼ੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਸੁਰਮਈ ਸੁਲਤਾਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿਰਤਾਜ, ਅਤੇ ਬੌਲੀਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮੀ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ – ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਨੇ ਹਰ ਸੰਗੀਤਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ, ‘ਰਾਜ ਗਾਇਕ’ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਪਰ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਛੂਹਣ ਵਾਲੇ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਯਾਤਰਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ।
ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦਾ ਜਨਮ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ਫ਼ੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਅਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚੱਲਦਾ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਪਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਹੰਸ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਹਕੋਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਕੋਈ ਪਿਛੋਕੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗਾਇਕੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੰਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇਸ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ। ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 100-150 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਬੋਹੜ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਹੇਠ ਬੈਠ ਕੇ ਉਹ ਸੁਪਨੇ ਸਜਾਉਂਦ ੇਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਟ ਨੂੰ ਸਿਰਹਾਣਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦੇ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ। ਉਹ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ‘ਲੋਕ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਤੇਰਾ ਮੁੰਡਾ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਲੋਕ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਸੁਣਨਗੇ।’
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਖਤੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਮਹਿਜ਼ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਲੰਧਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਲਈ ਮਿਲੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਟਰੇਨ ਰਾਹੀਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕ ਉਸਤਾਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ, ਪਰ ਇੱਕ ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਹ ਉਸਤਾਦ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਹਕੋਟੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ।
ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਹਕੋਟੀ ਨੂੰ ਹੰਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਨਕੋਦਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ।
1982 ਵਿੱਚ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਐਲਪੀ ਰਿਕਾਰਡ ‘ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਚ ਦੀਆਂ ਮੁੰਦਰਾਂ’ ਐਚ.ਐਮ.ਵੀ. ਕੰਪਨੀ ਵੱਲੋਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੋਗਾਣਾ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ, ਪਰ ਹੰਸ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਵਜਣ ਲੱਗੇ। ਹੰਸ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲਾ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਪਰਤਿਆ, ਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਗਲੇ ਲਾ ਕੇ ਰੋਈ।’
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਜਿਵੇਂ ‘ਦਿਨ ਲੰਘਦੇ ਉਮੀਦਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ’, ‘ਹਾਏ ਸੱਜਣਾ ਦੇ ਲਾਰੇ’, ਅਤੇ ‘ਕਿਹੜੀ ਗੱਲੋਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਰਹਿਨੇ ਓ’ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਸੂਫ਼ੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ, ਪੌਪ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ੈਲੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸੁਨਿਆਰੀ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਵਾਲਾ’ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਿਵਾਈ।
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਨੇ ਬੌਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦਿਖਾਈ। 1999 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਕੱਚੇ ਧਾਗੇ’ ਵਿੱਚ ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਡਾਇਰੈਕਸ਼ਨ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਕੋਈ ਲੰਘਦਾ’ ਗਾਇਆ, ਜੋ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਜਾਦੂ ਚਲਾਇਆ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਫ਼ੇਲ੍ਹ ਹੋਏ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ?
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਬਣੀ। 2009 ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਲੜੇ, ਪਰ ਹਾਰ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਅਤੇ 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ ਸੀਟ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 2024 ਵਿੱਚ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਫ਼ਲਤਾ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘ਮੇਰੇ ਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖੱਟ ਸਕਦਾ।’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀਆਨਾ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਚਾਲਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸਭ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।’ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ’ਤੇ ਘਟਦਾ ਭਰੋਸਾ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ-ਬਦਲੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਸਾਖ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਵਾਅਦੇ ਅਤੇ ਟੌਹਰ-ਟੱਪਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ।
ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਅਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਰੇਸ਼ਮ ਕੌਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ। 2019 ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ 2025 ਵਿੱਚ ਪਤਨੀ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵੁਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘ਮਾਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਹਰ ਦੌਰ ਦੇਖਿਆ – ਗਰੀਬੀ, ਸੰਘਰਸ਼, ਸਫ਼ਲਤਾ, ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਹਾਰ-ਜਿੱਤ।’ ਪਤਨੀ ਰੇਸ਼ਮ ਕੌਰ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਕਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਚੰਗੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ, ਪਰ ਤੰਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਸਿਦਕ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਹੀਰਿਆਂ ਨਾਲ ਲੱਦ ਦਿਆਂਗਾ, ਅਤੇ ਸੁਪਨੇ ਸੱਚ ਹੋਏ।’
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, ਨਵਰਾਜ ਹੰਸ ਅਤੇ ਯੁਵਰਾਜ ਹੰਸ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਵਰਾਜ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਜੀਤ ਕੌਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕ ਦਲੇਰ ਮਹਿੰਦੀ ਦੀ ਧੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਯੁਵਰਾਜ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਨਸੀ ਸ਼ਰਮਾ ਅਦਾਕਾਰ ਹੈ। ਹੰਸ ਦਾ ਪੋਤਾ ਹਰਿਦਾਨ, ਮਹਿਜ਼ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਨਾਲ ਸੰਗੀਤਕ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਰਹਿਣਗੇ ਹੰਸ?
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਯਾਤਰਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖੱਟ ਸਕਦਾ।’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੀ ਸੋਚ ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਚਾਲਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ। ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਕਦੀਰ ’ਤੇ ਯਕੀਨ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਅੱਜ ਸੰਗੀਤ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮਰ ਨਾਮ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਦੁਨੀਆਵੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਖਾਹਿਸ਼ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਦੌਲਤ, ਸ਼ੋਹਰਤ, ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਭ ਮਿਲਿਆ। ਸਿਰਫ਼ ਇਹੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰੱਬ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਨਾ ਹੋਵੇ।’
ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਸੁਪਨਿਆਂ, ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀਆਨਾ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
