ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 200 ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਚਿਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਚ ਜੋਖਮ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 200 ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨਤ ਚਿਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਝੀਲਾਂ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਚਿਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 7,500 ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਅਚਾਨਕ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਥਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ 190 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ’ਤੇ ਸਥਿਤ ਝੀਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਣਾ ਹੈ।
ਐਨ.ਡੀ.ਐਮ.ਏ. ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਫੀ ਅਹਿਸਾਨ ਰਿਜ਼ਵੀ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲ ਆਊਟਬਰਸਟ ਹੜ੍ਹ ਪਾਣੀ ਦਾ ਅਚਾਨਕ ਵਿਸਫੋਟ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਨਾਲ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜ ਸਿੱਕਮ ਵਿੱਚ ਛੇ ਉੱਚ-ਜੋਖਮ ਵਾਲੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 77 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ ਸੀ।
ਰਿਜ਼ਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ 20 ਝੀਲਾਂ ’ਤੇ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ 40 ਹੋਰ ਝੀਲਾਂ ’ਤੇ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕਰਾਂਗੇ।’ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਚਿੱਕੜ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਇਸ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਗਠਨ (ਇਸਰੋ) ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਸਮੇਤ ਫ਼ੌਜ ਅਤੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਮਾਹਰ, ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਜਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗੀ, ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਉਪਕਰਣ ਪਹੁੰਚਾਏਗੀ।
ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰੇਗਾ, ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੱਕ।
ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਪਿਘਲ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਗਰਮੀ ਉਦਯੋਗਿਕ-ਪੂਰਵ ਪੱਧਰ ਤੋਂ 1.5 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਹੇ, ਫਿਰ ਵੀ ਧਰਤੀ ਦੇ 215,000 ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਧੇ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਿਘਲ ਜਾਣਗੇ।
ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਡੇਟਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ 2020 ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 30 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਧੀ ਹੈ। ‘ਨੇਚਰ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨਜ਼’ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ 15 ਮਿਲੀਅਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲਾਂ 50 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਏਸ਼ੀਆ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੋਖਮ ਵਿੱਚ ਹੈ
ਇਹ ਖ਼ਤਰਾ ‘ਉੱਚ ਪਹਾੜੀ ਏਸ਼ੀਆ’ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਸਮੇਤ 12 ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ, ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਐਵਰੈਸਟ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲ ਦੇ ਫਟਣ ਨਾਲ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਜਿਸਨੇ ਥੇਮ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਵਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਇੰਟੀਗ੍ਰੇਟਿਡ ਮਾਊਂਟੇਨ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਵਧ ਰਹੇ ਗਲੋਬਲ ਤਾਪਮਾਨ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰੀਨਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।
