ਡਾ. ਸਤਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਜੰਗਲ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਆਰੰਭ ਕਰ ਉੱਚੀਆਂ ਅਟਾਰੀਆਂ ਤੱਕ ਜਾ ਪੁੱਜਾ ਮਨੁੱਖ ਵਰਤਮਾਨ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦੌਰ ਮੰਨ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਤਕਨੀਕ ਨੇ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਹਰ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਸੁਖ ਦਾ ਹਰ ਸਾਮਾਨ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੈ ਪਰ ਸੁਖ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਗੁਆਚ ਗਈ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ ਜਿਸ ਦਰ ਨਾਲ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਉਸੇ ਦਰ ਨਾਲ ਡਿੱਗਦਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ’ਚ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਤੋੜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਸੰਕਟ। ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਔਖੀ ਬੁਝਾਰਤ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰੇ। ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਆਤਮ ਬਲ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸੁਖ-ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਇਸ ਬਹੁਤ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਗੁਆਂਢੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਸਮਾਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਦਾਇਰਾ ਸੁੰਗੜਦਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਆਲਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦਾ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਵੀ ਡੋਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹੇਗਾ, ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ- ਇਹ ਸਭ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੁਨੀਆ, ਵੱਡੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਸਵੈ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸੋਚਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਲਈ ਮੋਹ, ਲੋਭ ਇੰਨਾ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਲਈ ਸੋਚਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੋਭ ਕੁੱਤੇ ਵਾਂਗੂੰ ਵਸ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਹੀ ਭੌਂਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਵੀ ਭੌਂਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖ ਕੇ ਭੌਂਕਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਤਾ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਜਾਨਵਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਹੁਣ ਅਜਿਹਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਤਾ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਰਿਹਾ। ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਹੀ ਮਾਰ ਦੇਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਭ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈਵਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਲੋਭ ਨੇ ਹਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਤਾਰ ਤਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਲੋਭ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਵੀ ਵੈਰੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੂਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਲੋਭ, ਕਪਟ, ਫਰੇਬ ਤੇ ਕਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਸ ’ਚ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।
ਸਮਾਜ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਿਆਂ, ਪਰਉਪਕਾਰ, ਦਇਆ, ਸੰਤੋਖ, ਸੰਜਮ ਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਸੱਤਾ ਕਿਵੇਂ ਕਾਇਮ ਹੋਵੇ। ਕਿਵੇਂ ਬਰਾਬਰੀ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣੇ। ਲੋਕ ਇਸੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਭ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ। ਭੌਤਿਕ ਤਰੱਕੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਪ ਕਰਨਾ ਪਵੇ, ਠੱਗੀ ਕਰਨੀ ਪਵੇ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਭੋਗ ਵਿਲਾਸ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਚਰਜ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਰੋਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸੱਜਣ, ਭਲੇ ਮਾਨਸ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਹੁਣ ਹੈਰਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਕਿ ਕੋਈ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਇਕਦਮ ਉਲਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਧੋਖਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਵੀ ਗੁਨਾਹ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਅਣਹੋਣੀ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਤੋਂ ਖਾਰਿਜ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੀ ਉਚਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਉਲਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਸੱਚ ਦੀ ਪਰਖ ਉਹ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸੱਚ ਕਦੇ ਜਾਣਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਤੇ ਝੂਠ, ਨਿਆਂ ਤੇ ਅਨਿਆਂ, ਧਰਮ ਤੇ ਅਧਰਮ ਦਾ ਭੇਦ ਗਿਆਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਪਾਪ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਪਾਪ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਡਟ ਕੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਾਪ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਲੋਭ, ਕੂੜ ਨੇ ਪਾਪ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਤੇ ਘਾਤਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਜੋ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਮੋਹ ਰਹੀ ਹੈ, ਲੁਭਾਉਣੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਹੈ, ਦਰਅਸਲ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਭਰਮ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਹੈ। ਸੱਚ ਦੀ ਪਰਖ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਪੜਿ੍ਹਆ-ਅਨਪੜ੍ਹ , ਧਨਵਾਨ-ਨਿਰਧਨ , ਕੁਲੀਨ-ਕੁਲਹੀਨ , ਰਾਜਾ-ਪਰਜਾ ਸਾਰੇ ਹੀ ਦੁੱਖ ਭੋਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਨਾ ਤਾਂ ਦੁੱਖ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਕ ਜਾਣ ਦੀ ਦਿ੍ਰਸ਼ਟੀ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਨਿਦਾਨ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੈ।
ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ, ਵੱਡਾ ਦੁੱਖ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੁਝ ਫੌਰੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਨੋਰਥ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਵਿਆਪਤ ਰੋਹ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਕਾਨੂੰਨ ਹਨ, ਤੰਤਰ ਹੈ ਪਰ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਹੀ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਹਰਲੇ ਨਿਦਾਨ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ। ਕਾਨੂੰਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਾਬੰਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ’ਤੇ ਅੰਕੁਸ਼ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅੰਤਰ ਅਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ। ਕੂੜ ਬਿਰਤੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਪਾਪ ਕਰਮਾਂ ਵੱਲ ਮੁਖ ਮੋੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਲਪ ਸੁਖ ਲਈ ਕੀਤੇ ਪਾਪ ਦਾ ਦੰਡ ਜੀਵਨ ਭਰ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱਖ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੋਵੇ ਤੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਮੂਲ ਤੋਂ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਚਾਰ ਹੋਵੇ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵੈਦ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਰਤਾ ਹੀ ਨਿਦਾਨ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ “ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਨਾਲਿ£’’ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਿਮਰਤਾ ਤੇ ਸਮਰਪਣ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸੰਤੋਖ, ਸੰਜਮ ਤੇ ਵਿਵੇਕ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਹੋਵੇ। ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਾਵਨ ਬਾਣੀ ਦੀ ਇਸ ਇੱਕ ਪੰਕਤੀ ਦਾ ਮਰਮ ਹੀ ਜਾਣ ਕੇ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਠੱਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਠੱਗਣ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੈ। ਲੋਕ ਦਿਨ ਰਾਤ ਠੱਗੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਠੱਗੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।
